Soğutmanın geçmişinin nereye kadar dayandığını hiç düşündünüz mü?
Soğutma, çok eski yıllardan beri insanlığın hayatında olan bir kavramdır. İlk zamanlarda geliştirilen antik teknikler, teknolojinin gelişmesiyle yerini günümüzdeki soğutma tekniklerine bırakmıştır.
Soğutma faaliyetlerinin esas çıkışı, yiyecekleri güvenli tutmaya dayanır. Eski insanlar yiyeceklerini güvenli tutmak için soğutmayı kullanır ve bir mevsimde yetişip diğerinde yetişmeyen ürünleri diğer mevsime saklarlardı.
İlk soğutma faaliyetleri daha çok kar ve buza dayalıydı. Soğutma faaliyetine ilk önem veren topluluklardan biri olan Çinliler, MÖ 1000 gibi erken bir tarihte kışın donmuş göllerin kar ve buzlarını derin kuyularda sıkıştırmış ve yazın bunların soğukluğundan yararlanmışlardır. Hatta buz mahzenlerini doldurmak ve boşaltmak için dini törenler bile yaptıkları söylenir.
İbraniler, Yunanlılar ve Romalılar büyük miktarlarda karı depolama çukurlarına yerleştirmişler ve üzerini çimen, saman, ağaç dalları gibi malzemelerle kaplamışlardır. İçeceklerini soğutmak için bu çukurları ve karı kullanmışlardır.
Mısırlılar ve Hindistan’ın eski insanları kavanozların dışını nemlendirir ve ortaya çıkan buharlaşmanın, kavanozun içindeki suyun soğumasından faydalanırlardı. Yiyecekleri saklamak için soğuk hava depolarını kullanan ilk insan grubu ise Perslerdi. Bir tür buz çukuru olan Yakhchal’ı icat ettiler.
Kimi kaynaklarda ilk soğuk depo örneklerine Eski Mısır’da rastlandığı belirtilir. Ünlü piramitlerin içinde firavunlara ait mumyaların muhafaza edildiği, kalın duvarlı ve serin yeraltı odaları olduğu ve bunun da ilk depoculuk örneklerinden sayılabileceği ifade edilir.
Buz hasadı, yüzyıllar boyunca gıda soğutmanın tek yöntemiydi. 18. yüzyıl İngiltere’sinde hizmetkarlar kışın buz topluyor ve buzhanelere koyuyorlardı. Buz evleri, buz tabakalarının tuzla paketlendiği, pazenle sarıldığı ve yaza kadar donmasını sağlamak için yeraltında saklandığı yerlerdi. 19. yüzyılda İngiltere’de ilk buz kutuları ortaya çıkmaya başladı. O dönemde buz depolarının ve buz kutularının yaygınlaşmasıyla ilk ticari buz ortaya çıkmaya başladı. Frederic Tudor, New England’da buz hasadı yapmaya ve onu Karayip adalarına ve güney eyaletlerine göndermeye başladı. İlk başta %66 oranında buz israfına sahipti, ancak daha iyi yalıtılmış gemilerle israfı %8’e düşürdü. Buz pazarını genişletti ve 1830’ların başlarında buz, kitlesel bir pazar metası haline geldi.
Buz hasadı zor ve tehlikeliydi. İnsanlar yeni yapay soğutma yöntemleri elde etmeye çalıştı. Günümüz soğutma yöntemlerinin başlangıcına 1755 yılında Dr.William Cullen tarafından yapılan denemeleri örnek verebiliriz. 1758 yılında ise Benjamin Franklin ve John Hadley soğutmayı denemişlerdir. Sonrasında birçok çalışma yürütülmüş ve birçok endüstriye farklı yöntemler uyarlanmıştır.
Türkiye’de soğuk hava depoculuğu ise Osmanlı zamanına dayanmaktadır. Türkiye’deki ilk soğuk saklama tesisi 1904 yılında İstanbul’da kurulmuştur. Depolama faaliyetleri Türkiye’de ilk olarak et ve süt üzerinden gelişmiş, tarım ürünlerine çok fazla ilgi olmamıştır. 1962 yılında Grasso teknolojisinin girmesiyle soğutma diğer alanlarda olduğu gibi sebze-meyve alanında da ivme kazanmıştır. Ayrıca bu dönemde soğuk teknolojiyle yakından ilişkili yeni bir kamu kuruluşu olan Türkiye Süt Endüstrisi Kurumu (TSEK) de soğuk hava depoları kurmaya başlamıştır. O yıllardan bugüne pek çok soğutma teknolojisi ülkemize gelmiş, pek çok şirket kurulmuş ve sektör güçlenmiştir.
Biz de soğutma alanında profesyonel çözümler sunan Tekpan Panel olarak hem ülkemizde soğutma sektörünün güçlenmeye devam etmesi hem de soğutma ihtiyaçlarının yüksek kaliteyle karşılanması için her zaman çalışmaya devam ediyoruz.
Kaynakça
Sargın, Sevil ve Okudum, Ramazan; Isparta İlinde Soğuk Hava Depolarının Kuruluşu, Gelişimi ve Gelişime Etki Eden Faktörler, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Nisan 2014, Sayı: 31, ss.111-132
www.historyofrefrigeration.com
